Doel van 'De Ilias, het verhaal' is om de lezer in normaal Nederlands volledig op de hoogte te stellen van inhoud en strekking van de Ilias. Het verhaal! Het document is alleen als pdf bestand te downloaden en is tamelijk afwijkend van de gangbare Ilias vertalingen. Deze versie is trouwens geen vertaling, het is een zeer uitgebreide samenvatting gebaseerd op een aantal bestaande vertalingen. Voor op- of aanmerkingen kun je contact opnemen met Fred Vellinga.
Download als bestand
Download in browser
De nu volgende inleiding is ook te lezen in de pdf file.
Thema
De Ilias behelst een episode uit de oorlog tussen de Grieken en de Trojanen; de zogenaamde wrokperiode van Achilles. De Ilias zou 'stichtelijk' of 'opvoedkundig' van aard kunnen zijn. Iedereen wordt gestraft voor een misstap, wat als stichtelijk zou kunnen worden gezien. Ook Achilles wordt gestraft voor zijn keuze om niet te vechten aan de zijde van de Grieken. Dat is de dood van zijn vriend (neef?) Patroclos. Door de wrok van Achilles sterft Patroclos. Vaak moeten de personages bepaalde keuzes maken. Wat is de juiste keuze, wat is de foute keuze?
Wat waar en wat niet waar is aan de Ilias is moeilijk te zeggen. We moeten maar geloven dat het zo heeft gebeurd met al die goden in het verhaal. De personages zouden hebben kunnen bestaan, veel zijn familie van elkaar. De schaking van Helena kan de oorzaak van een oorlog zijn. Zij is een koningsdochter en moet goed uitgehuwelijkt worden om banden tussen families te smeden. Er kan ruzie over zijn ontstaan. Of Homeros de schrijver is weten we niet zeker. In de oudheid werd hij 'de dichter' genoemd, en beschouwd als de auteur. Dus doe ik dat ook maar.
Een speculatie is dat de Grieken piraten zijn die steden aan de kust aanvallen. We lezen nogal vaak over geplunderde steden; alsof het een bezigheid is. Ook komen altijd de geroofde goederen in beeld als er sprake is van de teruggave van Helena aan de Grieken. Niet alleen Helena is geroofd, ook allerlei goederen. Er wordt wat afgeplunderd in de Ilias!
Wat opvalt is de
Geografie
We lezen over Troje, Ilium, Pergamon, Dardanië, Lycië en nog wat gebieden in het westen van Turkije. Troje is de streek met Ilium als de belangrijkste stad. Pergamon is de burcht, de laatste toevluchtoord, van de stad. (Een burcht kan in de stad maar ook aan de rand van een stad liggen. Het Capitool is bijvoorbeeld de burcht van Rome.) Dardanië is dan de hoofdstreek waar ook Troje ligt. De naam Troje en Ilium wordt door elkaar gebruikt en slaat dan op de stad. Ilion, Grieks, is een andere naam voor Ilium, Latijn. De Trojanen worden vaak als de drie-eenheid Trojanen, Lyciërs en Dardaniërs aangesproken.
Aan Griekse kant zien we hetzelfde patroon. 'Grieken' is hier een verzamelterm van alle 'Griekse' volken die meedoen aan 'Griekse' kant. Meestal worden ze aangesproken als Achaeërs, Danaërs of Argivers, wat in alle drie de gevallen slaat op inwoners van de Peloponnesos. Het lijkt erop dat de Grieken komen uit Thessalië, gebieden rondom de Golf van Korinthe, de Peloponnesos en van wat eilanden. Het woord 'Griek' of 'Grieken' is een anachronisme voor het betreffende tijdvak.
Tegenwoordig plaatsen wij Ilium in de omgeving van het Turkse Tevfikiy. Daar liggen inderdaad de restanten van een oude stad. De Grieken en Romeinen dachten dat dit Ilium was en de stad was in hun tijd dan ook gewoon bewoond. Maar dat betekent niet automatisch dat dit het Ilium is wat bedoelt wordt in het verhaal. Het Ilium van de Ilias moet namelijk te herkennen zijn aan de aanwezigheid van een enorm groot Grieks kamp in de nabije omgeving. Die is er niet. Dit manco werd in de oudheid ook onderkend en de Ilias heeft er dan ook een nette oplossing voor gevonden; de goden hebben het kamp weg laten spoelen. Volgens de Ilias ligt het kamp tussen twee kapen in, een soort baai dus. De baai kan verzanden, maar die kapen lijken mij moeilijker weg te moffelen door de natuur.
Leger
Hoewel de Ilias suggereert dat er massaal gevochten wordt, met oprukkende eenheden en een strategie, zijn de gevechten individueel van aard, is het snel gedaan, en worden de bloederige details niet geschuwd. We vernemen nooit aantallen gesneuvelde soldaten. Het zijn één op één gevechten en van alle doden zijn de namen bekend. Bijna standaard wordt de wapenrusting beroofd van de gedode vijand. Misschien omdat het een kostbaar bezit, of een trofee is.
Het lijkt dat iedereen een helm, schild, borstharnas en scheenbeschermers draagt, en dat er voornamelijk met de speer wordt gevochten. De speer wordt geworpen of van men probeert van dichtbij de tegenstander via een speerstoot te raken. De materialen zijn van brons of koper. Helmen zijn vaak getooid met een pluim of iets dergelijks. Bijna iedere aanvoerder lijkt een kleurrijke strijdwagen te hebben. De Grieken hebben allemaal lang (blond?) haar.
De aanwezigheid van strijdwagens lijkt apart, Griekenland is nogal bergachtig, wat voor nut heeft zo een wapen dan? Maar met een strijdwagen wordt niet gevochten; het is een vervoermiddel. Er zijn minimaal twee menners; de aanvoerder en een menner die op de wagen past als de aanvoerder is afgestegen om te vechten. Het idee dat men een speer werpt vanaf de strijdwagen gebeurt, maar lijkt uitzondering. De standaard is afstappen en te voet vechten met de speer. Ruiters komen niet voor in de Ilias.
Over het dragen van schilden moet opgemerkt worden dat die in de tijd van de Ilias waarschijnlijk géén handgrepen hadden. Men droeg een schild aan riemen om de nek (die dan zowel borst of rug kon beschermen) of om de linkerschouder. Waarschijnlijk vochten ook van nature linkshandige mensen rechtshandig.
In deze vertelling wordt het niet benadrukt, maar meestal loopt iemand naar voren, maakt zijn slachtoffer en gaat daarna weer terug. Zie het als een rij van soldaten waar dan één persoon naar voren gaat en die dan belicht wordt. Speculatief, maar dit lijkt een beetje op een toneelstuk waarbij de dialooghouders een stapje naar voren doen. Als de Grieken in vergadering zijn dan bekruipt je soms het gevoel dat het zich afspeelt in een theater, of een senaatsgebouw. Een visualisatie is onze tweedekamer. De spreker loopt naar voren om iets zeggen. De luisteraars horen het zittende aan.
Religie
Goden bestaan niet, goden zijn bedacht. De goden komen
vaak in overdrachtelijke zin over. Ze hebben dan de gedaante van een bestaand
personage aangenomen. Of we dat als fysieke aanwezigheid moeten zien of als
geestelijke, dus de goddelijke kenmerken van de godheid varen als het ware in
het personage, weet ik niet. Waarschijnlijk een mengsel van beide. Als iemand
gedood wordt door Ares, de oorlogsgod, betekent dit dat de persoon in de
strijd is omgekomen. Ares is dan de overdrachtelijke brenger van de dood.
Vrouwen worden vaak gedood door Artemis. Dat betekent meestal een natuurlijke
dood, al dan niet met een ziekte. Artemis is dan de overdrachtelijke brengster
van de dood aan vrouwen.
Zeus is de god van de donder en de bliksem. Dat kunnen we
letterlijk opvatten als brenger van onweer. In de oudheid zag men in alles en
nog wat goden; elke rivier/zee had een god, elk natuurverschijnsel had een
god, voor elke gemoedstoestand was een god, voor elke gedachte was een god.
Men zag overal de hand van de goden in. Met als gevolg dat men zich suf
offerde.
De Trojanen en Grieken hebben dezelfde goden. Niet dat dit nu zo vreemd is, maar dit betekent wel dat Trojanen en Grieken tot hetzelfde volk of tot dezelfde cultuurgroep moeten behoren. Ergens zien ze elkaar als gelijken. Ze vechten in ieder geval wel op precies dezelfde manier. Of het godenpantheon is gelijk getrokken en betreft een latere toevoeging. De Ilias is 'gemaakt' toen de 'Grieken' al in west-Turkije zaten. Een voorbeeld van een latere toevoeging is te lezen in hoofdstuk 23, de lijkspelen ter ere van Patroclos, waar prijzen te winnen zijn. IJzerachtige gebruiksvoorwerpen lijken daar meer waard te zijn dan goud. Dat zou kunnen beteken dat goud toen niet de waarde had die het later heeft gekregen.
Download als bestand Download in browser